EVLAT EDİNME SÜRECİ VE ŞARTLARI?
Evlat edinme süreci özellikle aile hukuku ve miras hukuku açısından çok önemli sonuçlar doğurmaktadır. Bu nedenlerle mevzuatta bir takım şart ve prosedürlere tabi tutulmuştur.
Küçüklerin üstün yararı açısından da büyük önem arz eden bu sürece yapılan başvurular, son yıllarda hızla artmaktadır. Evlat edinmek için öncelikle Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı olarak Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne başvuru yapılması gerekmektedir. İşbu başvuru ve gerekli prosedürlerin tamamlanmasının akabinde dava yoluna gidilerek, kişiler evlat edinebileceklerdir.
1. 18 Yaşından Küçüklerin Evlat Edinilmesi Süreci ve Şartları?
18 yaşından küçük bireylerin evlat edinilebilmesi bir takım şartlara tabiidir. Evlat edinmek isteyen kişiler bu şartların tamamını sağlaması durumunda, küçüğü evlat edinebilmektedirler.
- Küçüğün evlat edinebilmesi için evlat edinenler tarafından, küçüğe bir yıl süreyle bakılmış ve küçüğün eğitilmiş olması gerekmektedir.
- Evlat edinmenin her halde, küçüğün yararına bulunması ve evlat edinmek isteyen kişilerin varsa eğer diğer çocuklarının, yararlarının hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi gerekir.
Bu şartlar genel şartlar olmakla beraber, eşlerin birlikte evlat edinmek istemesi durumunda bazı ek hususlar mevzuatta düzenlenmiştir. Türk Medeni Kanunu eşlerin ancak birlikte evlat edineceğini belirtmiştir. Eşler birbirlerinden ayrı şekilde evlat edinemezler. Ayrıca eşlerin birlikte evlat edinebilmesinin bir diğer şartı da eşlerin evlilik birliği içerisinde olmalarıdır. Evli olmayan; sevgili, nişanlı vb. kişilerin birlikte evlat edinmesi mümkün değildir. Birlikte evlat edinmenin şartları aşağıda sayılmaktadır.
- Eşlerin, en az beş yıldan beri evli olmaları gerekmektedir.
- Eşlerin, otuz yaşını doldurmuş bulunmaları gerekmektedir.
- Eşlerden birisi, eşinin çocuğunu evlat edinmek isterse iki yıldan beri evli olmaları veya kendisinin otuz yaşını doldurmuş bulunması koşuluyla diğerinin çocuğunu evlat edinebilir.
- Ayrıca otuz yaşını doldurmuş olan eş, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğunu veya iki yılı aşkın üsreden beri nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden, birlikte evlat edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi halinde, tek başına evlat edinebilir.
- Tek başına evlat edinmede ise durum farklıdır. Eşlerin birlikte evlat edinmesinde belirtilen şartlardan farklı olarak, evli olmayan kişi, otuz yaşını doldurmuş ise tek başına evlat edinebilir.
- Her iki durumda da evlat edinilenin evlat edinenden en az on sekiz yaş küçük olması şarttır.
2. Evlat Edinebilmek İçin Küçüğün, Anne ve Babasının Rızası Aranır Mı?
Ayırt etme gücüne sahip olan küçük, rızası olmadıkça evlat edinilemez. Ancak küçüğün vesayet altında bulunması durumunda, ayırt etme gücüne sahip olup olmadığına bakılmaksızın vesayet dairelerinin izniyle evlat edinilebilir.
Bunun dışında küçüğün biyolojik anne ve babasının da rızasının alınması gerekmektedir. Anne ve babanın rızasının geçerli kabul edilebilmesi için küçüğün doğumunun üzerinden altı hafta geçmesi gerekmektedir. Küçüğün doğumunun üzerinden altı hafta geçmeden anne veya babası tarafından rıza verilemez. Anne ve babanın daha önceden vermiş olduğu, rıza sonradan aynı usulle geri alınabilir. Ancak geri almadan sonra tekrar rıza verilmesi durumunda bu rıza kesinleşecek olup bu rızanın geri alınması daha sonradan mümkün olmayacaktır.
3. Kanun Koyucu Hangi Koşullarda Rıza Aramamaktadır?
Kanun koyucu, evlat edinmeye ilişkin olarak bazı koşullarda rıza aramamaktadır. Bu durum Türk Medeni Kanununda düzenlenmiştir.
- Biyolojik anne ve babanın, kim olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa veya ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun bulunuyorlarsa,
- Küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmiyorlarsa rıza aranmayacaktır.
- Küçük daha önceden evlat edinilmek amacıyla bir kuruma yerleştirilir ve ana ve babadan birinin rızası eksik olursa, evlat edinenin veya evlat edinmede aracılık yapan kurumun istemi üzerine kural olarak küçüğün yerleştirilmesinden önce, onun oturduğu yer mahkemesi rızanın aranıp aranmamasına karar verir. Diğer hallerde bu konudaki kararlar evlat edinme davasına bakan mahkeme tarafından evlat edinme davası görülmekteyken verilecektir.
Sayılan bu durumlarda, kanun koyucu küçüğün anne ve babasının rızasının alınmasına gerek duyulmayacağını belirtmiştir. Bununla birlikte anne ve babadan birinin küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmemesi sebebiyle rızasının aranmaması halinde, bu konudaki karar kendisine yazılı olarak bildirilecektir.
4.Erginlerin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesi
Erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmesi için öncelikle, evlat edinmek isteyenlerin, var ise altsoylarının açık muvafakati gerekmektedir. Bu rızanın verilmemesi durumunda, ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesi mümkün olmayacaktır. Bunun dışında bir takım şartların birlikte gerçekleşmesi ile ergin ve kısıtlılar evlat edinilebileceklerdir.
- Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlat edinen tarafından en az beş yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise,
- Evlat edinen tarafından, küçükken en az beş yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise,
- Diğer haklı sebepler mevcut ve evlat edinilen, en az beş yıldan beri evlat edinen ile aile halinde birlikte yaşamakta ise,
- Evlat edinilecek olan kişi evli ise eşi tarafından rıza verilmiş ise,
Belirtilen bu şartların taşınması ve bunlar dışında küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin hükümlerin kıyas yoluyla uygulanması ile erginler ve kısıtlılar evlat edinilebileceklerdir.
5. Evlat Edinmenin Sonuçları
Mevzuat tarafından, küçüklerin yahut erginlerin evlat edinilmesi durumunda bir takım sonuçların ortaya çıkacağı belirtilmiştir. Öncelikle evlat edinme sürecinin tamamlanması ile birlikte, anne ve babaya ait olan haklar ve yükümlülükler evlat edinene geçer.
- Evlatlık, evlat edinenin mirasçısı olur.
- Evlatlık küçük ise evlat edinenin soyadını alır. Evlat edinen isterse çocuğa yeni bir ad verebilir. Ergin olan evlatlık da dilerse evlat edinen soyadını alabilir.
- Eşler tarafından birlikte evlat edinilen ve ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlat edinen eşlerin adları yazılır.
- Evlatlığın, miras ve başka haklarının zedelenmemesi, aile bağlarının devam etmesi için evlatlığın naklen geldiği aile kütüğü ile evlat edinenin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurulur. Ayrıca evlatlıkla ilgili kesinleşmiş mahkeme kararı her iki nüfus kütüğüne işlenir. Evlat edinme ile ilgili kayıtlar, belgeler ve bilgiler mahkeme kararı olmadıkça veya evlatlık istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamaz.
6. Evlat Edinme Davası Nasıl ve Nerede Açılır?
Evlat edinme davasında görevli mahkeme, aile mahkemeleridir. Aile mahkemeleri bulunmayan yargı çevrelerinde asliye hukuk mahkemesi, aile mahkemesi sıfatıyla davalara bakmaya görevlidir.
Evlat edinme davası evlat edinenin oturma yerinde açılabilecektir. Eşlerin birlikte evlat edinmesi şeklinde açılacak olması durumunda, eşlerden birinin oturma yeri mahkemesinde evlat edinme davası açılabilecektir. Kişilerin evlat edinebilmesi için evlat edinme davasının açılması ve bu davada kişilerin evlat edinilmesine ilişkin verilen kararın kesinleşmesi gerekmektedir.
Evlat edinmek için mahkemeye başvurulmasından sonra evlat edinenin ölümü veya ayırt etme gücünü kaybetmesi, diğer koşullar bundan etkilenmediği takdirde, evlat edinmeye engel olmaz. Evlat edinmek amacıyla mahkemeye başvurulduktan sonra evlat edinilmek istenen küçüğün ergin olması durumunda daha önceden koşulların yerine getirilmiş olması kaydıyla, küçüğün evlat edinilmesine ilişkin hükümler uygulanır.
Evlat edinme davasında mahkeme her türlü somut durumu ve koşulu kapsamlı bir şekilde resen araştırmaktadır. Evlat edinen ile edinilenin dinlenmeleri ile gerektiğinde uzmanların görüşünün alınması uzman raporu alınmasından sonra mahkeme tarafından karar verilmektedir.
Yapılan bu inceleme ve araştırmalarda özellikle evlat edinen ile evlat edinilenin kişiliği, sağlığı, karşılıklı ilişkileri, ekonomik durumları, evlat edinenin eğitme yeteneği, evlat edinmeye yönelten sebepler ve aile ilişkileri ile bakım ilişkilerindeki gelişmelerin açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Ayrıca tüm bunlarla beraber evlat edinenin altsoyu varsa, onların evlat edinme ile ilgili tavır ve düşünceleri değerlendirilir. Taraflar, hakim tarafından mevzuat hükümleri ve somut durum tüm kapsamıyla değerlendirilerek vicdani kanaate göre hüküm verilmesi ile birlikte evlat edinme davaları sonucunda evlat edinilebilmektedir.
Evlat edinme süreci sıkı şekil şartlarına tabii olmakla birlikte sürecin aile hukuku konusunda uzman avukatlar ile takip edilmesi sürecin uzamaması ve hak kayıplarına sebebiyet olunmaması açısından önem arz etmektedir.
Av. ÖMER FARUK EROL
